Παχυσαρκία: Τι είναι, γιατί δεν είναι «θέμα θέλησης» και πώς αντιμετωπίζεται
Table of Contents
Παχυσαρκία: Ένα Παγκόσμιο Φαινόμενο
Η παχυσαρκία δε θεωρείται πλέον αισθητικό ζήτημα που προκαλείται από μόνο από υπερκατανάλωση τροφής και έλλειψη αυτοελέγχου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (W.H.O.) μαζί με τις εθνικές και διεθνείς ιατρικές και επιστημονικές κοινότητες αναγνωρίζουν σήμερα την παχυσαρκία ως μια χρόνια και προοδευτική ασθένεια, η οποία προκύπτει από πολλαπλούς περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες και επιβαρύνεται από τις σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης και διατροφής.
Η ασθένεια της παχυσαρκίας είναι εξαιρετικά δαπανηρή, όχι μόνο από οικονομικής άποψης, αλλά και από πλευράς ατομικής και κοινωνικής υγείας, μακροζωίας και ψυχολογικής ευημερίας. Λόγω της προοδευτικής φύσης της, η παχυσαρκία απαιτεί δια βίου θεραπεία και έλεγχο.
Μέτρηση της παχυσαρκίας
Η ασθένεια της παχυσαρκίας χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση σωματικού λίπους. Διάφορες μέθοδοι είναι διαθέσιμες για την εκτίμηση της ποσότητας του λίπους, έναντι του άπαχου ιστού στο σώμα. Ωστόσο, λόγω του κόστους αυτών και της χρονοβόρας διαδικασίας που απαιτείται για την μέτρηση του σωματικού λίπους, η παχυσαρκία ορίζεται κλινικά, με μέτρα που «εκτιμούν» το σωματικό λίπος χρησιμοποιώντας το σωματικό βάρος, την ανάπτυξη του σώματος και το ύψος.
Ο δείκτης μάζας σώματος – ΔΜΣ (αγγλ. BMI – Body Mass Index) είναι το συχνότερο μέτρο που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας. Θεωρείται επαρκώς ακριβής εκτίμηση της μέτρησης του σωματικού λίπους. Οι μεγάλες πληθυσμιακές μελέτες διαπιστώνουν ότι ο ΔΜΣ αντικατοπτρίζει γενικά την ποσότητα του υπερβολικού σωματικού λίπους που έχει ένας ενήλικας, αν και υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις, όπως ο ΔΜΣ μιας γυναίκας που είναι έγκυος, ενός αθλητή, ενός οικοδόμου ή των ηλικιωμένων. Ο ΔΜΣ δε λαμβάνει, πάντως, υπόψη την κατανομή του λίπους (κοιλιακή και περιφερειακή) και δεν αποτελεί καλή μέτρηση της μεταβολικής δραστηριότητας του λιπώδους ιστού ενός ατόμου.
Ο ΔΜΣ λαμβάνει υπόψη το ύψος και το βάρος ενός ατόμου και μπορεί να προσδιοριστεί χρησιμοποιώντας ένα γράφημα ΔΜΣ ή να υπολογιστεί σύμφωνα με τον ακόλουθο τύπο:
Μάζα (κιλά) διαιρεμένο με το ύψος (μέτρα) στο τετράγωνο: ΔΜΣ = kg / m²
Με βάση τον δείκτη, και ορισμένους κινδύνους θνησιμότητας, οι κατηγορίες μεγέθους σώματος χωρίζονται ως εξής:
Οι κατηγορίες μεγέθους σώματος που χρησιμοποιούν το ΔΜΣ βασίστηκαν στα εύρη ΔΜΣ που σχετίζονται με ορισμένο κίνδυνο θνησιμότητας. Οι κατηγορίες και οι αντίστοιχες τιμές ΔΜΣ είναι:
Κατηγορία: (BMI RANGE)
Κανονικό Bάρος: (18,9 έως 24,9)
Υπερβολικό Bάρος: (25 έως 29,9)
Κατηγορία Ι, Παχυσαρκία: (30 έως 34,9)
Κατηγορία II, Σοβαρή Παχυσαρκία: (35 έως 39,9)
Κατηγορία ΙΙΙ, Σοβαρή Παχυσαρκία: (40 και άνω)
Παχυσαρκία: Συχνότητα και Ρυθμός εμφάνισης
Σύμφωνα με τον W.H.O., πάνω από το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες όπου το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους από τον υποσιτισμό! Περίπου 500 εκατομμύρια ενήλικες στον κόσμο είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, και ένα δισεκατομμύριο επηρεάζονται από το υπερβολικό βάρος. Στα παιδιά, το νούμερο αυτό αγγίζει τα 48 εκατομμύρια.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η επιδημία παχυσαρκίας επιδεινώθηκε, όχι μόνο σε αριθμό, αλλά και σε σοβαρότητα. Τα στοιχεία που προέκυψαν από την ετήσια έρευνα που διεξάγεται από το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (CDC) έδειξαν ότι, μεταξύ των ετών 1987 έως 2005, ο επιπολασμός της σοβαρής παχυσαρκίας αυξήθηκε κατά 500% και η υπερβολική σοβαρή παχυσαρκία (BMI άνω των 50) αυξήθηκε σχεδόν κατά 1.000%.
Η «προοδευτική φύση» της παχυσαρκίας: Τι εννοούμε ακριβώς;
Δυστυχώς, η αύξηση του σωματικού βάρους λειτουργεί ως ένας φαύλος κύκλος. Δηλαδή η παχυσαρκία προωθεί την παχυσαρκία, προσδίδοντάς της τον χαρακτηρισμό «προοδευτική». Η αύξηση του σωματικού βάρους προκαλεί μια σειρά ορμονικών, μεταβολικών και μοριακών μεταβολών στο σώμα, οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο ακόμη μεγαλύτερης συσσώρευσης λίπους. Η παχυσαρκία προκαλεί βιολογικές αλλαγές που με τη σειρά τους προκαλούν τα εξής προβλήματα:
Μειώνουν την ικανότητα του οργανισμού να οξειδώνει (καίει) το λίπος για να παράγει ενέργεια.
Αυξάνουν τη μετατροπή της γλυκόζης (υδατάνθρακες) σε λίπος.
Αυξάνουν την ικανότητα του σώματος να αποθηκεύει λίπος (λιπώδη ιστό).
Αυτό σημαίνει ότι περισσότερες από τις θερμίδες που καταναλώνονται αποθηκεύονται ως λίπος. Η κατάσταση επιδεινώνεται, καθώς η παχυσαρκία επηρεάζει ορισμένους ρυθμιστές της όρεξης και της πείνας κατά τρόπο που οδηγεί σε αύξηση του μεγέθους και της συχνότητας των γευμάτων.
Η αύξηση του σωματικού βάρους, επομένως, αλλάζει τη βιολογία του σώματος κατά τρόπο που ευνοεί την περαιτέρω αύξηση του σωματικού βάρους και επιδεινώνει την παχυσαρκία.
Ποιοι παράγοντες ευνοούν και επιδεινώνουν την παχυσαρκία
Κληρονομικότητα: Όπως είπαμε στην αρχή, η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος. Κυρίαρχο ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας παίζουν τα γονίδιά μας, η κληρονομικότητα δηλαδή. Όσο σοβαρό και αν είναι αυτό είναι αδύνατον να το επηρρεάσουμε, συνεπώς πέραν του να το αναγωρίσουμε, δεν υπάρχει λόγος να ασχολούμαστε μαζί του.
Τρόπος ζωής και διατροφής: Οι αμέσως επόμενες σημαντικότερες συνθήκες που επηρεάζουν την ενεργειακή ισορροπία και τη συσσώρευση λίπους, για τις οποίες είμαστε υπεύθυνοι τόσο ως άτομα όσο και ως κοινωνία, είναι η υπερβολική κατανάλωση φαγητού, η ποιότητα της τροφής και ο καθιστικός τρόπος ζωής. Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κάποιος ότι στην εποχή μας: βομβαρδιζόμαστε από διαφημίσεις φαγητού, η κουλτούρα του φαγητού έχει αναχθεί σε διασκέδαση και μοντέρνο τρόπο ζωής, ενώ η ποιότητα της τροφής έχει πέσει κατακόρυφα με επεξεργασμένα τρόφιμα, κυριαρχία των υδατανθράκων, και παράλειψη γευμάτων. Ταυτόχρονα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής και εργασίας απαιτούν και επιβάλλουν μια κατά κύριο λόγο καθιστική ζωή με λίγη ως καθόλου κίνηση και άσκηση.
Συνθήκες που ενεργοποιούνται από την παχυσαρκία:
- Χρόνια απώλεια ύπνου: Η διάρκεια του ύπνου μειώνεται κατά την αύξηση του σωματικού βάρους, λόγω ορισμένων συνθηκών, όπως ο πόνος, η υπνική άπνοια και η αλλοίωση της ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος. Η συντομευμένη διάρκεια του ύπνου, με τη σειρά της, παράγει ορισμένες ορμόνες που διεγείρουν την όρεξη και αυξάνουν την αποθήκευση λίπους σε λιπώδη ιστό.
- Άγχος και ψυχολογική δυσχέρεια: Η ψυχολογική ή συναισθηματική δυσφορία (που συχνά προκαλείται από την ίδια την παχυσαρκία) με τη σειρά της προκαλεί ορμονικές αλλαγές που μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση βάρους, διεγείροντας την όρεξη και αυξάνοντας την αποθήκευση λίπους σε λιπώδη ιστό.
- Μεταβολικά και άλλα νοσήματα: Η αύξηση του σωματικού βάρους συμβάλλει στην ανάπτυξη άλλων ασθενειών όπως η υπέρταση, ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και η οστεοαρθρίτιδα, καταστάσεις οι οποίες συχνά αντιμετωπίζονται με φάρμακα που συμβάλλουν στην περαιτέρω αύξηση του σωματικού βάρους.
Παχυσαρκία: Ο αντίκτυπος στο σώμα και την υγεία
Άτομα με σοβαρή παχυσαρκία έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και άλλες ασθένειες. Αυτές περιλαμβάνουν διαβήτη τύπου 2, υψηλή αρτηριακή πίεση, αρθρίτιδα, άπνοια ύπνου και πολλά άλλα. Σε συνδυασμό με την παχυσαρκία, αυτές οι ασθένειες επιφέρουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσουν σε αναπηρία ή πρόωρο θάνατο
Διαβήτης
Η παχυσαρκία αποτελεί κύρια αιτία του Σακχαρώδους Διαβήτη τύπου 2. Τα άτομα που πάσχουν από (σοβαρή) παχυσαρκία είναι περίπου 10 φορές πιο πιθανό να έχουν διαβήτη τύπου 2. Ο κίνδυνος θανάτου διπλασιάζεται στα άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Αυτός μπορεί να οδηγήσει σε:
Ακρωτηριασμούς
Καρδιακή ασθένεια
Τύφλωση
Νεφρική Νόσο
Αρτηριακή υπέρταση
Διαταραχές του κυκλοφορικού και των νεύρων
Ανθεκτικές λοιμώξεις
Ανικανότητα
Υπέρταση και Καρδιακές Παθήσεις
Η παχυσαρκία αποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου για την υψηλή αρτηριακή πίεση, ή αλλιώς υπέρταση. Σχεδόν 3 από τις 4 περιπτώσεις υπέρτασης σχετίζονται με την παχυσαρκία.
Η American Heart Association θεωρεί την παχυσαρκία έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για καρδιακές παθήσεις. Μεγάλες μελέτες δείχνουν ότι ο κίνδυνος καρδιακής νόσου αυξάνεται με την παχυσαρκία. Τα άτομα με σοβαρή παχυσαρκία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου και καρδιακής προσβολής.
Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας και συνδέεται με την εκδήλωση καρδιακής αρρυθμίας, η οποία μπορεί να τριπλασιάσει τον κίνδυνο καρδιακής ανακοπής.
Διαταραχές του αναπνευστικού συστήματος
Τα άτομα με παχυσαρκία έχουν μειωμένη λειτουργικότητα των πνευμόνων, με συνέπεια να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Είναι πιθανότερο να έχουν άσθμα και άλλες αναπνευστικές διαταραχές. Το άσθμα έχει αποδειχθεί ότι είναι τρεις έως τέσσερις φορές πιο συχνό μεταξύ των ατόμων με παχυσαρκία.
Μεγάλο ποσοστό ασθενών αυτής της πάθησης (περίπου 50-60%) έχουν αποφρακτική άπνοια ύπνου. Σε περιπτώσεις σοβαρής παχυσαρκίας, ο αριθμός αυτός είναι περίπου 90%. Η υπνική άπνοια είναι μια πολύ σοβαρή αναπνευστική διαταραχή που συμβαίνει όταν το υπερβολικό λίπος στο λαιμό και τη γλώσσα, αλλά και το αυξημένο βάρος του θωρακικού τοιχώματος, μπλοκάρουν τη δίοδο του αέρα κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αυτή η απόφραξη προκαλεί άπνοια, πράγμα που σημαίνει ότι ένα άτομο σταματά να αναπνέει για κάποιο χρονικό διάστημα. Ένα άτομο με υπνική άπνοια μπορεί να έχει εκατοντάδες επεισόδια άπνοιας κάθε βράδυ. Τα επεισόδια άπνοιας μειώνουν την ποσότητα οξυγόνου στο αίμα, με σοβαρές συνέπειες σε κάθε σύστημα του οργανισμού.
Επειδή τα επεισόδια άπνοιας διακόπτουν τον κανονικό κύκλο ύπνου, δεν επιτελείται μια βασική λειτουργία του ύπνου: η ξεκούραση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση και υπνηλία. Αν δεν αντιμετωπιστεί, αυτή η υπνηλία αυξάνει τον κίνδυνο ατυχημάτων.
Καρκίνος
Καθώς ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) αυξάνεται, το ίδιο ισχύει και για τον κίνδυνο εμφάνισης κακοήθειας ή και θανάτου από κακοήθειες. Αυτές μπορεί να είναι:
Καρκίνος του ενδομητρίου
Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας
Καρκίνος ωοθηκών
Μετεμμηνοπαυσιακός καρκίνος του μαστού
Καρκίνος του παχέος εντέρου
Καρκίνος του οισοφάγου
Καρκίνος στο πάγκρεας
Καρκίνος στο συκώτι
Καρκίνος νεφρών
Καρκίνος θυρεοειδούς
Καρκίνος του προστάτη
Μη-Hodgkin λέμφωμα
Πολλαπλό μυέλωμα
Λευχαιμία
Για άτομα με σοβαρή παχυσαρκία, το ποσοστό θνησιμότητας αυξάνεται για όλους τους τύπους καρκίνου. Είναι 52% υψηλότερο για τους άνδρες και 62% υψηλότερο για τις γυναίκες.
Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ)
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση προκαλεί στομαχικό οξύ ή εντερικές εκκρίσεις να επιστρέψουν από το στομάχι στον οισοφάγο. Μεταξύ του 10% και 20% του γενικού πληθυσμού εμφανίζουν τα συμπτώματα της ΓΟΠ τακτικά. Η παχυσαρκία σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης και διαβρωτικής οισοφαγίτιδας.
Βλάβες και ατυχήματα των οστών και των αρθρώσεων
Η παχυσαρκία, ιδίως η σοβαρή παχυσαρκία, οδηγεί σε πολλά προβλήματα οστών και αρθρώσεων. Έτσι, αυξάνεται ο κίνδυνος ατυχημάτων και τραυματισμών, αλλά και μειώνεται η κινητικότητα και κατ’ επέκταση την ποιότητα ζωής του ατόμου. Κάποιες επιπτώσεις στο μυοσκελετικό των ασθενών με παχυσαρκία είναι οι παρακάτω:
Ασθένειες των αρθρώσεων (οστεοαρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα)
Κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου
Πόνος στην πλάτη/μέση
Ιδιοπαθής Ενδοκράνια Υπέρταση
Παχυσαρκία: Γιατί δεν αρκεί η δίαιτα;
Η σωστή διατροφή αποτελεί πάντα θεμέλιο για την πρόληψη και διαχείριση της παχυσαρκίας. Όμως, όταν η νόσος έχει εγκατασταθεί, η μακροχρόνια επιτυχία της δίαιτας είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Ο οργανισμός ενεργοποιεί φυσιολογικούς αμυντικούς μηχανισμούς απέναντι στην απώλεια βάρους — μειώνει τον μεταβολισμό και αυξάνει την πείνα. Έτσι, ακόμη και οι πιο καλά σχεδιασμένες δίαιτες οδηγούν συχνά στο γνωστό «yo-yo effect», με ανάκτηση του βάρους.
Παχυσαρκία: Χειρουργική Αντιμετώπιση
Όταν η παχυσαρκία εξελίσσεται και οι μη χειρουργικές παρεμβάσεις αποτυγχάνουν να την αναχαιτίσουν, η χειρουργική αντιμετώπιση έχει αποδειχθεί η πιο αποτελεσματική στρατηγική για σημαντική και διατηρήσιμη απώλεια βάρους, καθώς και για την ύφεση συνοδών νοσημάτων.
Οι επεμβάσεις αυτές αποτελούν μέρος μιας οργανωμένης ιατρικής προσέγγισης, που περιλαμβάνει προεγχειρητική προετοιμασία και μακροχρόνια παρακολούθηση.
Το παρόν άρθρο δεν αναλύει λεπτομερώς τις επεμβάσεις — για πλήρη ενημέρωση σχετικά με τη Χειρουργική Παχυσαρκίας μπορείτε να δείτε το σχετικό άρθρο.
📍 Δείτε αναλυτικά τις διαθέσιμες επεμβάσεις και πώς λειτουργούν στο άρθρο: Χειρουργική Παχυσαρκίας.
Συμπεράσματα
Παράγοντες που δρουν σε ένα γενετικό υπόβαθρο (πέρα από τον έλεγχό μας), σε συνδυασμό με τις σύγχρονες διατροφικές και κοινωνικές συνθήκες, οδηγούν σε αύξηση βάρους και παχυσαρκία. Η ίδια η αύξηση βάρους και οι βιολογικές αλλαγές που προκαλεί στο σώμα ενισχύουν περαιτέρω την εξέλιξη της νόσου — παγιδεύοντας συχνά το άτομο σε έναν φαύλο κύκλο.
Ο συχνότερος τρόπος αντιμετώπισης, η δίαιτα, παρότι αποτελεί πάντα βασικό εργαλείο στη διαχείριση του βάρους, αποτυγχάνει συχνά να προσφέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Η παχυσαρκία είναι μια σοβαρή και προοδευτική νόσος που απαιτεί ολιστική, εξατομικευμένη και μακροχρόνια στρατηγική αντιμετώπιση — συχνά με τη συμβολή εξειδικευμένων ιατρικών παρεμβάσεων όταν χρειάζεται.
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Δρ. Στέφανος Λαζαρίδης είναι γενικός χειρουργός με εξειδίκευση στη βαριατρική και ελάχιστα επεμβατική χειρουργική.
Εκπαιδεύτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο με τρια fellowships σε King’s College Hospital, Whittington Hospital και St. George’s University Hospital.
Διετέλεσε Διευθυντής (Consultant) στο NHS με εμπειρία στη χειρουργική παχυσαρκίας και τις επιπλοκές της. Πιστεύει στην εξατομικευμένη φροντίδα, στη διαφάνεια και στην ασφάλεια.
Μότο του: «Εξειδίκευση και Εμπειρία».
Δείτε επίσης:
– Χειρουργική Παχυσαρκίας: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
– Γιατί η δίαιτα δεν αρκεί;
– Γαστρικό Sleeve (Επιμήκης Γαστρεκτομή)
– Γαστρικό Bypass
– Η Ζωή μετά από Χειρουργική Επέμβαση Παχυσαρκίας – Μύθοι και Αλήθειες
– Αναιμία και Ελλείψεις μετά από Βαριατρική
📍 Θέλετε να μάθετε ποια μέθοδος αντιμετώπισης της παχυσαρκίας είναι κατάλληλη για εσάς;
Κλείστε ένα Ραντεβού Ενημέρωσης και συζητήστε εξατομικευμένα με τον χειρουργό.
